होममेकर्स आणि बरंच काही 

​

शांतिप्रिय स्मिताताई

ओळखीच्या दोन व्यक्ती अचानक भेटल्या की साधारणपणे संवाद होतो "काय म्हणताय? काय हालहवाल? 

ठीक आहे? तुम्ही काय म्हणताय?"

"आम्ही ठीकच!"

​

 आणि हा संवाद पुढे बराच वेळ चालू राहिला तर मात्र मग दोन्ही बाजूंकडून आप-आपल्या समस्या मांडल्या जाऊ लागतात. 

तसंही समस्या नसलेला माणूस भेटणे अशक्य! फक्त प्रत्येकाच्या त्या त्या वेळच्या समस्या वेगवेगळ्या. कोणाच्या आर्थिक, कोणाच्या कौटुंबिक, कोणाच्या शैक्षणिक तर कोणाच्या मानसिक/ भावनिक.... एक ना दोन!  समस्या, त्या त्या व्यक्तीच्या व्यक्तिमत्वपरत्वे आणि स्थलकाल परिस्थिती नुसार बदलणाऱ्या असल्या तरी काही कार्यक्षेत्र अशी आहेत की जिथे समस्या उद्भवण्यास भरपूर वाव आहे. उदाहरणार्थ आपल्या डॉक्टर स्मिताताई यांचं कार्यक्षेत्र - त्या प्रसुतीशास्त्रतज्ञ आहेत. त्यांच्या कामात सदैव दोन जीवांचा प्रश्न एकमेकांत गुंतलेला. त्यामुळे समस्या उद्भवण्यास दुप्पट वाव! या दोन जीवांखेरीज त्यांच्या नातेवाईकांच्या मानसिक, आर्थिक आणि कौटुंबिक समस्यांनाही  स्मिता ताईंना तोंड द्यावं लागतं   सहाजिकच छोट्या-मोठ्या समस्या सोडवणं हे जणू त्यांचं नित्याचंच काम. 

नित्याचंच काम झालं तरी समस्या सोडवताना काही ना काही टेन्शन येतं त्याचं काय? सतत टेन्शन! हे कसं पेलायचं माणसानं? त्यावर स्मिताताई म्हणाल्या "समस्या आली की कोणालाही टेन्शन येणारच. पण या प्रश्नावर आपणच उत्तर काढायचं आहे आणि तेही त्वरित हे पक्कं ध्यानात ठेवलं की समस्येवर मनात विचारमंथन होणं आणि मार्ग काढणं ही प्रक्रिया सुलभ होत जाते. शिवाय अनुभव आणि परिस्थिती आपल्याला सदैव शिकवतच असते. त्यामुळे त्या त्या परिस्थितीचे परिणाम त्यांचे फायदे-तोटे हे सारं कळत असलं तरी हळूहळू ते आपल्याला  वळू  लागतं आणि समस्येवर उत्तर शोधलं जातं".  

​

तशा स्मिताताई लहानपणापासूनच शांत स्वभावाच्या! त्या सांगतात त्यांची आजी म्हणजे आईची आई खूप शांत, सोशिक, सहनशील पण विचारी होती. तिचा स्मिताताईंवर खूप प्रभाव होता. स्मिताताईंचे वडीलही खूप शांत होते. याचा परिणाम त्यांच्यावर होणं स्वाभाविक होतं. तशातच त्या चार भावंडात थोरल्या होत्या. सहाजिकच थोरल्याकडून समजूतदारपणाची अपेक्षा सदैव केली जात असतेच. शिवाय स्मिताताईंची आई तापट स्वभावाची होती आणि वडील शांत! त्यामुळे दोन्ही बाजू समजून घेण्याची सवय स्मिताईंना लहानपणापासूनच होती. पर्यायाने त्या नेहमी शांत राहत आणि सर्वांना समजून घेत.

​

स्मिताताईंचे वडील मूळ कर्नाटकातले होते. ते गलगली या गावचे. शेतकी खात्यात वरिष्ठ अधिकारी होते. त्यांच्या नेहमी बदल्या होत. त्यामुळे ताईंचं शालेय व महाविद्यालयीन शिक्षण निपाणी, बेंगलोर व नंतर पुण्यात बी जे मेडिकलला झालं. त्या पूर्वाश्रमीच्या पद्मा हब्बू. त्यांच्यासह सर्वच भावंडं लहानपणापासून खूप हुशार होती. त्यामुळे कोणत्याही परीक्षा किंवा स्पर्धेत ही भावंडं भाग घेत असली की इतर सर्वांना हीच मुलं जिंकणार किंवा हीच मुलं पहिले क्रमांक पटकावणार याची खात्री असे. स्मिताताई म्हणाल्या "वडिलांना वाचनाची खूप आवड होती, तसेच आई पण फार हुशार होती. विशेषत: गणितात तर ती फारच तरबेज होती. शिवाय परीक्षेतल्या यशाबाबत आईचा फार कटाक्ष असे. त्यामुळे ही सर्व भावंडं परीक्षेत पहिला नंबर पटकावावा याबाबत नेहमीच दक्ष असत. अर्थात अभ्यासाबरोबरच इतर वक्तृत्वासह विविध स्पर्धा, गॅदरिंग वगैरेतही ही भावंडं सदैव अग्रेसर असत. 

​

विविध गावातल्या वास्तव्यामुळे स्मिताताईंना लहानपणापासूनच कन्नड तसेच मराठी आणि इंग्रजी या भाषा उत्तम अवगत राहिल्या. शिवाय गर्ल गाईड, एनसीसीतल्या सहभागामुळे त्यांना छान एक्सपोजर मिळालं. यांच्याद्वारे होणाऱ्या विविध सामाजिक उपक्रमात स्मिताताई नेहमी सहभागी असत. कोयना भूकंपग्रस्तांसाठी मदत गोळा करण्यापासून ते गावोगावी जाऊन पथनाट्याद्वारे सामाजिक प्रश्‍न मांडण्यापर्यंतच्या कामांचा त्यांना त्या वयात अनुभव मिळाला. पर्यायाने सामाजिक बांधिलकी त्यांच्या मनात रुजली गेली. समाजकार्याबाबत त्यांना आपुलकी वाटू लागली. 

​

स्मिताताई प्रथमपासूनच खूप हुशार होत्या. त्यामुळे शाळेत प्रवेश करतेवेळी त्यांना एकदम तिसरीत बसवण्यात आलं. त्यामुळे त्यांचे शिक्षण लवकर झालं आणि बी.जे.च्या प्रवेशाच्या वेळी त्यांचं वय गरजेपेक्षा कमी राहिलं. तेव्हा त्यांना बी.जे.ला प्रवेश देण्यात आला पण प्रत्यक्ष प्रवेशासाठी त्यांना एक वर्ष थांबावं लागलं. अर्थात या अंडरएजचा फायदा सांगताना त्या म्हणाल्या, "एक वर्ष मला थांबावं लागलं, पण त्यामुळे मी आणि विलास (डॉक्टर विलास जोग) एका बॅचला आलो आणि मला जन्माचा जोडीदार मिळाला". 

​

एमबीबीएस झाल्यावर लगेचच त्यांनी विवाह केला. त्यांना एमडी करायचं होतं आणि डॉक्टर विलासना एम एस. परंतु त्यांची कन्या किमया हिचा जन्म झाल्यामुळे स्मिताताईंना एम डी ला प्रवेश घेऊनही काही काळ थांबावं लागलं. तसंच पूर्णवेळ करावी लागणारी हाऊस पोस्ट सोडावी लागली.  पण त्याला इलाज नव्हता. किमयाला सांभाळून जेव्हा अभ्यास शक्य झाला तेव्हा त्यांनी एमडी पूर्ण केलं. दरम्यान त्यांनी सदाशिव पेठेत हॉस्पिटल सुरू केलं होतं. पण स्वप्न मोठ्या हॉस्पिटलचा होतं! त्यानुसार १९८७ मध्ये त्यांच्या पौड रोडच्या हॉस्पिटलचं बांधकाम सुरू झालं. १९८८ मध्ये हॉस्पिटल प्रत्यक्षात सुरू झालं आणि स्मिताताई कामात बुडून गेलेल्या. त्यांना कन्नड भाषा उत्तम अवगत असल्यामुळे त्याचा त्यांना हॉस्पिटल चालवताना खूप उपयोग झाल्याचं त्यांनी सांगितलं. त्या म्हणाल्या, हॉस्पिटलच्या परिसरात बरेच कानडी लोक होते. त्या स्त्रिया हॉस्पिटलमध्ये आल्या आणि मी कानडीत बोलू लागले की त्यांना खूपच जवळीक वाटे. वैद्यकीय क्षेत्रात डॉक्टर आणि पेशंट यांच्यामध्ये अशी आपुलकी वाटणं दोन्ही बाजूंना श्रेयस्कर असतं. त्याचा मला छान फायदा झाला". 

स्मिताताईंना नवनवीन गोष्टी शिकण्याचा सदैव उत्साह आहे. शिवाय त्यांच्या क्षेत्रात तर नव्या तंत्रज्ञानाची माहिती असणं गरजेचं असतं. त्यानुसार त्यांनी दरम्यानच्या काळात लॅप्रोस्कोपी, सोनोग्राफी इ तंत्रं शिकून घेतली होती. दिवसेंदिवस हॉस्पिटलचा काम वाढत होता. त्यांचा मुलगा 'आशिष' याचा जन्म होऊन शिक्षण चालू झालं होतं. त्यावेळीही स्मिताताईंनी हॉस्पिटलचं काम केलं ते घरसंसार सांभाळूनच. किमया आणि आशिष दोघांचीही शिक्षणं/विवाह या सार्‍या घरच्या जबाबदाऱ्यांना स्मिताताईंनी नेहमीच प्राधान्य दिलं. हॉस्पिटल आणि स्वतःचा निवास एकाच इमारतीत असणं अशा वेळी फार गरजेचं आणि उपयुक्त ठरत असल्याचा अनुभव त्यांनी बोलून दाखवला. 

​

या काळात त्या ऑबस्ट्रॅस्टिक्स एन्ड गायनॅकॉलॉजिकल सोसायटीचं काम करत होत्या.  २००६-०७   मध्ये त्या सोसायटीच्या सेक्रेटरी झाल्या. त्या वर्षी सोसायटीच्या नॅशनल ऑर्गनायझेशन तर्फे ए ग्रेड सोसायट्यांमध्ये पुण्याच्या सोसायटीला बेस्ट सोसायटी म्हणून ट्रॉफी मिळाली. एवढेच नव्हे तर दोन २००८-०९  या वर्षात स्मिताताई सोसायटीच्या अध्यक्ष झाल्या आणि त्या वर्षीही पुण्याच्या सोसायटीला बेस्ट सोसायटीची ट्रॉफी मिळाली. त्यांना या सोशल वर्क मुळे खूप समाधान प्राप्त झालं. २०१० नंतर दहा वर्ष त्यांनी कॉसमॉस बँकेच्या एक डायरेक्टर म्हणून जबाबदारी घेतली. त्या म्हणाल्या फायनान्स माझा विषय नाही; पण बँक कर्मचार्यांसाठी स्ट्रेस मॅनेजमेंट, हेल्थ चेकअप इत्यादी बाबत व्याख्यानं शिबिरं वगैरे उपक्रम आयोजित करून मला खूप काम करता आलं."  त्यांचं काम पाहून रिझर्व बँकेने ही त्यांना ट्रेनिंग फॅकल्टी म्हणून निमंत्रित केलं. अशा तऱ्हेने बँकेद्वारेही त्यांना खूप समाज कार्य करण्याची संधी मिळाली. त्याचा त्यांना खूप आनंद आहे. आता त्या आपल्या क्लबच्या अध्यक्ष होणार आहेत. त्यामुळे त्यांच्या कर्तृत्वाचा ज्ञानाचा आपल्यालाही लाभ करून घेता येणार आहे. तसं तर त्या क्लब मध्ये आल्यापासूनच क्लब तर्फे होणार्या वैद्यकीय उपक्रमात त्या मोलाचे योगदान करतच आहेत. 

​

या सर्व कामात आणि हॉस्पिटलच्या व्यापात त्यांच्या शांत स्वभावाने त्यांना छान साथ दिली. त्या म्हणाल्या मेडिकलला शिकत असताना त्यांच्या शिक्षकांनी त्यांना एक मंत्र दिला होता तो अट्टाहास न धरण्याचा. म्हणजे एखाद्या रुग्णाला एखादी ट्रीटमेंट लागू पडत नाही असं दिसलं तर आपल्याच ट्रीटमेंटचा अट्टाहास धरायचा नाही तर दुसरे उपचार दुसरे मार्ग विचारात घ्यायचे. स्मिताताई म्हणतात हा मंत्र खरंतर सगळीकडेच लागू पडतो. किंबहुना मी तो सगळीकडेच उपयोगात आणते. त्यामुळे कोठेही वादविवाद न करता 'लेट इट गो', 'फर्गेट  इट' हे तत्व त्या आचरणात आणतात. पर्यायाने त्यांना शांतता मिळते, त्या शांत राहू शकतात. 

​

स्मिताताईंची दोन्ही मुलं उत्तम डॉक्टर झाली. मुलगी ऑप्थल्माॅलाॅजिस्ट आणि मुलगा एम एस. तो अमेरिकेत सुपर स्पेशालिटी बाबत शिक्षण घेऊन येथे आला. वर्षभर त्यानी काम केलं आणि पुन्हा काही शिकायला तो अमेरिकेत गेला. आता मात्र त्याच्या मते त्याला अमेरिकेतच कामाला वाव आहे. त्यामुळे तो तेथेच राहू इच्छितो. यालाही स्मिताताईंनी शांतपणे संमती दिली. 

​

मध्यंतरी डॉक्टर विलास यांना काही आजारपण आलं. त्यामुळे ते आता हॉस्पिटल बघू शकत नाहीत. त्यामुळे स्मिताताईंना एकटीला सर्व सांभाळणे जिकिरीचे वाटू लागलं. तेव्हा या समस्येतून मार्ग काढण्यासाठी त्यांनी शांतपणे विचार केला आणि 'जोग हॉस्पिटल' जहांगीर हॉस्पिटलला देण्याचा निर्णय घेतला. ही गोष्ट २०१७ सालची. आता स्मिताताई जहांगीर मध्ये जाऊन कन्सल्टन्सी सांभाळतात. पण संपूर्ण हॉस्पिटलच्या जबाबदारीतून मुक्त झाल्यामुळे त्यांना मोकळं वाटतं. 

​

त्या म्हणाल्या "आपण जे केलं ते आपणच बंद करायचं याचा त्रास कोणालाही होणारच. पण वयाचा विचार, आमच्या तब्येती आणि वैद्यकीय क्षेत्रातल्या बदलत्या वातावरणाचा विचार करता मला हॉस्पिटल बंद करणं श्रेयस्कर वाटलं. त्यामुळे हा निर्णय घेतला. पण त्याचा मला त्रास होत नाही. आज काल वैद्यकीय क्षेत्रातील 'कट प्रॅक्टिस' सह जे बदलते वातावरण आहे ते, आणि समाजात विघातक प्रवृत्ती वाढत आहेत त्याचेही आम्ही अनुभव घेतले. त्यात आपल्याला आपल्या तत्त्वांनी काम करणं शक्य नाही त्यामुळे मी आता शांतपणे मला करायच्या कामात सोशल वर्क चा विचार करते. माझी आजी म्हणायची प्रसंगी तुम्ही एक पाऊल मागे घ्या पण आपल्यामुळे कोणाला नुकसान होऊ नये. आपल्यामुळे कोणाला त्रास होऊ नये हे मला पटतं. त्यामुळे सगळीकडेच मर्यादा राखणं ही मला आवडतं. त्या दृष्टीने मी आमच्या सोसायटीच्याही राज्य आणिअखिल भारतीय पातळीवरच्या जबाबदाऱ्या घेतल्या नाहीत. माझं हॉस्पिटल होतं तेव्हा मी त्या कामाचा पूर्णपणाने आनंद घेतला. हे स्मरून मी आता शांत राहते एवढेच नव्हे तर देवाने मला सर्वकाही दिल्याबद्दल मी त्याचे आभार मानते. माझं जीवन मला आता एका संथ पाण्याच्या शांत प्रवाहासारखं वाटतं. लाटा आल्या गेल्या, अजूनही येतील जातील पण लाटा सगळ्या तळाशी बसल्या की पृष्ठभागावर जसं शांत सुंदर पाणी आपल्याला दिसतं तसं त्या सरोवरासारखं मला माझं जीवन  वाटतं. त्यामुळे मी आता पूर्णतः शांत आणि समाधानी आहे."

​

ॲन सरिता भावे.