श्रद्धाळू नेत्रा

​

आपल्या प्रत्येकाचा काहीएक स्थायीभाव असतो. कोणाला साधी राहणी पसंत असते, कोणाला नट्टापट्टा करण्यातच उत्साह वाटतो, कोणाला लोकांच्या समूहात असणं आवडतं कोणाला स्वतःतच दंग राहणं अधिक भावतं. 

कोणाची देवावर श्रद्धा असते, कोणाची फक्त आणि फक्त कर्मावर श्रद्धा असते तर कोणाची देवावर आणि कर्मावर दोन्हीवर तेवढीच श्रद्धा असते. अशीच आहे आपली नेत्रा-नेत्रा वाघ. नेत्राची श्रद्धाळू वृत्ती आपल्या सर्वांच्या परिचयाची आहे. तिच्या घरी ती करते ती प्रत्येक पूजा किती मन लावून आणि साग्रसंगीत करते हे आपण नेहमीच पहात आलो आहोत.

​

नेत्रा मूळची मालेगावची. तिचे वडील शेतकरी कुटुंबातले पण स्वतःच्या हिमतीवर पुण्यात येऊन इथल्या लॉ कॉलेजमधून पदवी  घेऊन ते मालेगावला परत गेले आणि तेथे त्यांनी वकिली केली. नेत्राची आई सुप्रसिद्ध स्वातंत्र्यसैनिक भाऊसाहेब हिरे यांची पुतणी आणि महाराष्ट्राचे माजी आरोग्यमंत्री डॉक्टर बळीरामजी हिरे यांची बहीण. ती धार्मिक होती पण तिची  विचारसरणी उदार होती. ती देवाधर्माचं बरच काही करायची पण घरात इतरांवर तिची काही बंधनं नव्हती. ती रोज गजानन महाराजांची पोथी वाचत असे. देवपूजा करीत असे. नकळत्या वयापासूनच  नेत्रा ते सारं बघत होती एवढेच नव्हे तर देव पूजेसाठी लागणारी फुलं रोज बागेतून मीच तोडून आणणार'' असा नेत्राचा तेव्हा हट्ट होता. बहुदा त्याच काळात नेत्राच्या मनात श्रद्धा-भक्तीची बीजं रुजली गेली असं  नेत्राला   वाटतं. 

​

नेत्रा सधन अशा एकत्र कुटुंबात लहानाची मोठी झाली. तिचे वडील  कडक शिस्तीचे पण फार प्रेमळ आणि मुलांना हवं ते करू देणारे असे होते. त्यांची इच्छा नेत्राने डॉक्टर व्हावे अशी होती पण नेत्राला मेडिकलची अजिबात आवड नव्हती. तिला खेळांची मात्र खूप आवड होती. त्यामुळे ग्राउंडवर सकाळचा बराच वेळ घालवून मग उरलेल्या वेळात अभ्यास करणाऱ्या नेत्राने एम. कॉम  होणच पसंत केलं. खो-खो आणि रनिंग या दोन्ही मध्ये तिने राज्य पातळीवरील स्पर्धेत कॉलेजचं प्रतिनिधित्व केलं. खेळाप्रमाणेचतिला वाचनाचीही आवड होती. घरात आई-वडील दोघांनाही वाचनाची खूप आवड होती. त्यामुळे नेत्राला वाचायला भरपूर साहित्य घरात उपलब्ध असे. लहानपणापासूनच स्वच्छता आणि टापटीपीची  आवड नेत्रा मध्ये मुरली होती.  एम. कॉम पूर्ण होताच नेत्राचा विवाह प्रदीप बरोबर झाला आणि ती मालेगाव  सोडून पुण्यात आली .

​

प्रदीपचे वडील रेल्वेत होते. त्यांची नेमणूक झांशी  येथे झाली होती. त्यामुळे प्रदीपचं शालेय शिक्षण झाशीला झालं. त्यानंतर आयआयटी मद्रास इथून ''बी टेकची पदवी घेऊन तो जर्मन शिकायला पुण्यात आला आणि फिलिप्समध्ये नोकरी करू लागला. तेव्हाच त्यांचा विवाह झाला. माहेरी नेत्रा, आजी-आजोबा,  चुलते  आणि  भावंडं अशी एकत्र कुटुंबात लहानाची मोठी झाली. त्यामुळे सासरी आल्यावरही दोन दीर, जावा, सासू-सासरे अशा कुटुंबात राहणं तिला अजिबात जड गेलं नाही. पुढे यथावकाश ते वेगवेगळे राहू लागले पण सासू-सासरे मात्र सदैव नेत्रा आणि प्रदीपजवळच राहिले. 

​

नेत्रा म्हणाली "सासूबाई खूप धार्मिक होत्या. सर्व पूजाअर्चा, कुळाचार सगळं काही व्यवस्थित साग्रसंगीत झालं पाहिजे असा त्यांचा कटाक्ष असे. त्या उपास-तापास ही बरच काही करत. त्यांची चिले महाराजांवर अपार श्रद्धा होती. नेत्रा म्हणते, "त्या काळात मला गुरु या संकल्पनेविषयी मनात तशा काही भावना किंवा विचार नव्हते पण पूजा-अर्चा इत्यादी गोष्टीत मी लहानपणापासून रमत असे आणि इथे सासूबाईंचं सगळं ऐकायचं ही माझी भावना होती. त्यामुळे त्या सांगतील ते सगळं मी मनापासून करत असे. पुढे आम्हाला चिले महाराजांच्या कृपेचे अनेक अनुभव येत गेले तशी मी पण त्यांची भक्ति करू लागले."

​

एम. कॉम. झालेल्या नेत्राने लग्नानंतर काहीतरी उद्योग नक्कीच करावा अशी तिच्या वडिलांची खूप इच्छा होती. नेमकी त्याच वेळी जुनियर कॉलेजमध्ये लेक्चरर पाहिजे अशी जाहिरात आली. प्रदीपच्या घरच्या सर्व मंडळींनीही नेत्राला नोकरी करण्यासाठी पाठिंबा दिला. तेव्हा नेत्रा भारती विद्यापीठाच्या ज्युनियर कॉलेजमध्ये लेक्चरर म्हणून नोकरीसाठी रुजू झाली. नेत्रा म्हणते, "मला शिकवण्याचा अजिबात अनुभव नव्हता. शिवाय लग्नाच्या वेळी मी तशी बारीकच होते. त्यामुळे वर्गात मी शिक्षिका म्हणून एवढीशी छोटीशी दिसे आणि भारती विद्यापीठातील विद्यार्थी माझ्यापुढे कितीतरी मोठे दिसत. त्यामुळे मला खूप दडपण येत असे. पण घरच्यांनी आणि प्रदीपने मला हिम्मत दिली, पाठिंबा दिला आणि मी हळूहळू त्या कामात रुळत गेले ."

​

पुढे  अनुया, कश्मिरा आणि ओमकारचा  जन्म  झाला. त्या  काळात मुलांच्या शाळा परीक्षा घरात सासू-सासरे, पाहुणे-रावळे आणि स्वतःची नोकरी असा सर्व व्याप नेत्रा सांभाळत होती. त्याच वेळी युवकांनी नोकरी करण्यापेक्षा स्वतःचा उद्योग सुरू करावा या दृष्टीने त्यांना मार्गदर्शन करणारी एनजीओ प्रदीप ने सुरू केली. संस्थेचं काम आकार घेत होतं आणि खूप वाढतच चाललं होतं. संस्थेतर्फे छोटे छोटे व्यवसाय सुरु करण्याच्या दृष्टीने आवश्यक ती माहिती आणि मार्गदर्शन करण्यासाठी छोट्या छोट्या फिल्म तयार करण्यात येत होत्या. शिवाय रेडिओवर तज्ञांची भाषणे आयोजित केली जात होती तसंच ''उद्योग साधना'' नावाचं पुस्तक तयार करण्यात येत होतं. या सर्व कामात मदतीची खूप गरज होती. मात्र नेत्राने तिच्या नोकरीची वीस वर्ष पूर्ण झाल्यानंतरच नोकरी सोडली आणि ती प्रदीपला त्याच्या सर्व कामात मदत करु लागली. याच काळात चिले महाराजांचे कृपेचे अनेक अनुभव तिला येत गेले त्यामुळे ती त्यांच्या भक्तीत रममाण होऊ लागली. 1987 मध्ये चिले महाराजांचे निधन झालं. त्यानंतर नेत्रा आणि प्रदीपला महाराजांच्या कृपेचे अनेक अनुभव येत गेले. प्रदीपला अनेक दृष्टांत झाले. सीता, महालक्ष्मी, राधा इत्यादींविषयीच्या काव्याचे दृष्टांत त्याला होत तेव्हा तो सांगेल ते लिहून घेण्याचं काम नेत्रानेच सांभाळलं. दरम्यान प्रदीपच्या संस्थेचे काम खूपच वाढत चाललं होतं. त्याने भारताच्या इतर राज्यातही संस्थेचं काम नेलं त्यामुळे त्याच्याबरोबर वेगवेगळ्या राज्यांत जाणं आणि तेथील कामात भाग घेणं ओघानंच नेत्रावर पडत  होतं.  

​

दरम्यान मुलांची शिक्षणं पूर्ण झाली. सर्वांचे विवाह होऊन सर्वजण परदेशी स्थिरस्थावर झाले. नेत्रा मुलांकडे परदेशी जाऊन राहू लागली, नातवंडात  रमू  लागली. प्रदीपच्या संस्थेचं  काम  वाढत  होतं. शिवाय आपल्या क्लबच्या अध्यक्षपदाची जवाबदारी प्रदीपने घेतली होती. त्यामुळे नेत्राला वेळ जणू कमी पडत होता. त्या वेळी प्रदीपने सर्वत्र शांतता प्रस्थापित होण्याच्या दृष्टीने जे 'पीस सिंपोझियम' सारखे उपक्रम सुरु केले ते काम आता मोठ्या प्रमाणावर आणि नेहमीच चालू आहे. त्यामुळे नेत्राचा त्यातही हात़भार असतोच .

​

अशा प्रकारे सगळं प्रगतीपथावर असतानाच ती अचानक आजारी पडली. पण महाराजांवरील अपार श्रद्धेने तिला तारलं! ती म्हणाली "महाराज सर्व योग्य ते करतील" या विश्वासाने मी शांत  राहिले. यामुळे मला भीती वाटली नाही. मी  धैर्याने सगळ्याला सामोरी  गेले आणि महाराजांनी मला संकटातून बाहेर काढलं. या काळात माझ्यात खूप बदल झाले आणि महाराजांच्या  भक्तीत अधिकाधिक रमून जाऊ लागले ."

​

तसे लहानपणापासून नेत्राला पूजाअर्चा आवडत होती. ती तशी  लहानपणापासूनच तिच्या भावंडांपेक्षा वेगळी होती. तिला  सर्वांबरोबर खेळायला आवडायचे. ती खूप खेळत असे. मात्र तिला भांडणाचा तिटकारा होता. ती भावंडांबरोबर मैत्रिणींबरोबर कधी भांडत नसे. दुसऱ्याला दुखावलेलं  तिला आवडत नसे एवढच काय पण घरात नॉनव्हेज खाणं सर्वांना पसंत होतं पण नेत्राला लहानपणापासूनच नॉनव्हेज आवडत नव्हतं. आईवडिलांनी तिला ते आवडावं यासाठी प्रयत्न केले पण तरीही नेत्राला कधीच ते खाणं आवडलंच नाही. आजारानंतर तिला तिची ओळख नव्याने होऊ लागली असं वाटतं. ती म्हणाली "आजारपणानंतर मी महाराजांच्या  भक्तीत आणखीच रमू लागले. माझ्यातले दोष मला समजू लागले. मला ते दूर करावेसे वाटू लागले आणि त्यासाठी मी प्रयत्नही करू लागले. माझी आई जसं सगळ्यांसाठी हवं ते करून सगळ्यांना आनंदी ठेवत असे तसं करण्यासाठी मी प्रयत्नशील राहू लागले. कर्तव्यपूर्ती हा मला सत्संग वाटू लागला आणि त्याने मला खूप शांतता खूप आनंद मिळू लागला."

​

खरंतर नेत्राने आयुष्यात नेहमीच कर्तव्यपूर्तीला प्राधान्य दिलं होतं. तिने तिच्या सर्व कर्तव्यांची पूर्तता प्रामाणिकपणे केली होती. पण आजारानंतर तिला कर्तव्यपूर्ती म्हणजेच सत्संग अशी तिची धारणा झाली. त्यानंतर इतर वाचनाबरोबरच तिने बाराक्षारचा अभ्यास केला आणि भेटलेल्या गरजूंना औषधे द्यायला तिने सुरुवात केली. लोकांना त्याचा उपयोग झाल्याचे दिसताच तिला खूप आनंद झाला. या अभ्यासाबरोबरच ''फ्लॉवर रेमेडी''चा अभ्यास ही ती करत आहे. तिची बागेची आवडत आपल्याला माहितीच आहे. विविध प्रकारची सुंदर फुलं घरच्या बागेत फुलवणं तिला खूप प्रसन्न करतं. अशा तऱ्हेने वाचन, जप-तप, पूजाअर्चा, बागकाम, बाराक्षार औषधांचा,, फ्लॉवर रेमिडीचा अभ्यास यात नेत्रा रमून गेली आहे. संस्कार, कर्तव्य, आदर, श्रद्धा, भक्ती इत्यादी भावभावना हळुवारपणे जपून ईश्वरी  कृपेचे प्रत्येक वरदान हसतमुखाने स्वीकारणारी अशी  ही नेत्रा ! तिची मैत्री आपल्याला सदैव लाभो हीच ईश्वरचरणी प्रार्थना. 

​

ॲन सरिता  भावे